روزنامه روژان-سال سیزدهم-شماره 916 و 917
یکشنبه 14 مرداد و سه شنبه 16 مرداد 1403.

مهرزاد درافشانیان

عکسها را در یک ‌Tab جدید باز کنید تا با کیفیت بالاتری در دسترس باشد.
استفاده از مطالب -با ذکر منبع- بلامانع است.

نقوش و طرح‌های سنتی فرش و گلیم دستباف

فرش و گلیم سنتی و اصیل ایرانی، مجموعه‌ای از دستباف‌های مردمان ساکن در ایران فرهنگی است؛ این مجموعه از دستباف‌ها، شامل دسته‌های مختلفی است که هر کدام از این دسته‌ها، نام و شهرت خود را یا از مردمان بافنده وام گرفته‌اند و یا از جغرافیای بافت. بافته‌های” کرمان ” ، ” کاشان “، ” سنه ” ، ” بیجار ” ، ” شمالغرب ایران ” و…از جمله‌ی نامهای جغرافیایی بافت هستند، و بافته‌های ” کردی ” ، ” قشقایی ” ، ” بختیاری ” و… نامهایی از مردمان بافنده.

تنوع بسیار در مواد اولیه، طرح‌ها و رنگ‌های فرش و گلیم ایرانی، یکی از نتایجی است که از این پراکندگی جغرافیایی حاصل‌آمده و یکی از نقاط قوت این بافته‌های سحرانگیز، در بازارهای جهانی است.

نقش و نگارهای زیبا، لطیف، فریبنده و سحرآمیر فرش و گلیم ایران و مفاهیم رازآمیز و رمزآلود آنها؛ از جمله مباحث شیرین و تخصصی فرش ایران است که می‌تواند برای ساعتها و ساعتها، روح تشنه‌ی زیبایی و معرفت انسان عاشق را سیراب و سرشار از شور و نشاط کند.

فرش ایرانی سرشار از راز و رمز است؛ زیبایی و لطافت سحرانگیز در کنار طرح مفاهیم بلند فلسفی و عرفانی، چنان مخلوقی را پدید آورده که میتوان برای ساعتها به گوشه‌ای از آن خیره ماند و برای روزها و ماهها در مورد مفاهیم زیبا و رمزآلود آن، تصورات وهم‌آلود به ناخودآگاه خود راه داد و لذت برد.

مفاهیم بنیادی، اساطیر و نمادهای آئینی، فرهنگی، قومی و هنری، درطول تاریخ و بنا بر شرایط محیط و زمانه، دچار تحول می‌‌گردند، اما ریشه‌ها و چهارچوب‌های اصلی خود را حفظ می‌کنند؛ دلایل این امر بسیار گسترده است و مطالعات و بررسی های بسیاری در این زمینه انجام شده است که در این مجال نمی گنجد اما به عنوان مثال میتوان از تغییر و تحول تزیینات و آرایه‌های انسانی و حیوانی در هنر ایران باستان نام برد که در دوره‌ی اسلامی و بر اساس محدودیت‌های دینی و مذهبی، به سمت نمادگرایی و بیان رمزی مفاهیم، جهت یافته‌اند.

متاسفانه و به دلایل متعدد، تاکنون یک طبقه‌بندی علمی و یا هنری، که بتواند طبع مشکل‌پسند کلیه‌ی اساتید و بزرگان فرش ایران را اقناع نماید، منتشر نشده‌است؛ شاید بتوان مهمترین دلیل این موضوع را مطالعات و بررسی‌های ناکافی در اصول و چهارچوبهای اصلی و اساسی این هنر دانست و امیدوار بود که به‌تدریج مطالعات انجام شده توسط کارشناسان و محققین ایرانی، یک طبقه بندی علمی – هنری و استاندارد از طرح‌های فرش ایران ارایه دهد.

یکی دیگر از دلایل بسیار مهم در عدم اجماع بزرگان این رشته بر یک طبقه‌بندی استاندارد را میتوان به ذات هنری-تجاری فرش و گلیم ایران نسبت داد؛ طبعا محرمانگی‌های معمول در بازارهای تجاری، موجبات بی‌میلی مطلعین و بزرگان بازار را برای اشتراک‌گذاری دانسته‌های خود فراهم آورده‌است.

یکی از اصول اساسی پیشرفت و توسعه در هر تجارت و هنری، پژوهش و جستجو برای ارتقا و اعتلای چهارچوب‌ها و اصول اساسی آن تجارت و یا هنر است؛ به نظر می‌آید که عدم وجود همکاری‌های پایدار و مفید میان بزرگان بازار و اساتید آکادمیک، یکی از مهمترین دلایل عدم توسعه‌ی مناسب در این حوزه باشد، شوربختانه یکی از مهمترین مشکلات موجود در راه توسعه و پیشرفت، در کشور عزیز، پهناور و گسترده‌ی ایران، همین عدم ارتباط مفید و مناسب میان دانشگاه و بازار است.

بااینحال، از برکت همکاری‌های معدودی  که  میان فعالان آکادمیک و بزرگان بازار شکل گرفته و منجر به انجام پژوهش‌ها و مطالعات مفیدی نیز گشته‌است، موارد جالب و بدیعی از رمزپردازی و نمادگرایی بومی ایرانی، در طرح‌ها و و نقوش فرش و گلیم‌های سنتی و بومی، در ایران‌فرهنگی آشکار گشته و نتایج حاصل از این مطالعات، بر ارزشهای هنری و تجاری دست‌یافته‌های بومی افزوده است.

بدون تردید ریشه یابی و بررسی دلایل تولد و گسترش و حتی تغییرات طرح های فرش ایران ، چه از نظر فرم بندی و چه از نظر ریزنقشها و نگاره ها بهترین راه برای طبقه بندی و همچنین نام گذاری تمامی طرح های فرش ایران است.

پژوهشی در فرش ایران-تورج ژوله

---

” فرهنگ فرش دستباف ” عنوان استاندارد شماره 1460 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است که در 23 دیماه 1354 شمسی تصویب و منتشر گردیده‌است.

 استاندارد فرهنگ فرش كه بوسيله كميسيون فني فرش تهيه و تدوين شده در هفدهمين جلسه كميته ملي پوشاك مورخ 54/10/23 تصويب گرديد . پس از تائيد شورايعالي استاندارد و باستناد ماده يك (( قانون مواد الحاقي بقانون تأسيس مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مصوب آذر ماه 1349)) بعنوان استاندارد رسمي ايران منتشر ميگردد .

پیشگفتار استاندارد

 فرش ايران كه يادگاري كهن از سنت و فرهنگي غني است سهمي عظيم در مجموعه صنايع ايران دارد بدليل شكل خاص اين پديده تشخيص مرز صنعت و سنت در آن بسيار مشكل است و با وجود اينكه فرش بعنوان يك كالاي صنعتي نقشي قابل توجه در اقتصاد كشور ما دارد اطلاعات مدون علمي وفني درباره اين پديده صنعتي بسيار كم است .

مقدمه استاندارد

استاندارد شماره 1460 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران

این استاندارد یکی از اولین سندهای رسمی و مهم در زمینه‌ی موارد و موضوعات مرتبط با فرش دستباف ایرانی است، در این استاندارد که به کوشش ” كميسيون استاندارد فرهنگ فرشهاي دستباف ” تهیه شده، تقریبا تمامی موضوعات مرتبط با فرش ایرانی مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. موضوعاتی همچون مواد اولیه، ابزارآلات تولید، طرح و نقشه‌ها، تکنیک‌های بافت، انواع فرش و… ثبت و ضبط گردیده‌است. این استاندارد سند بسیار مهمی در تولید و تجارت این دستبافته‌ها است و اطلاعات گرانبها و ذیقیمتی از آن قابل استخراج است

سنه؛ نام مجموعه‌ای از بافته‌های سنتی کردی است که شامل نمونه‌های نابی از هنر و صنعت مردمان بومی زاگرس‌نشین است. به نظر می‌آید که یکی از مراکز بسیار مهم در تولید و تجارت دستبافته‌های سنتی و بومی، جغرافیا و یا مردمی بوده‌اند که این دستبافته‌های رویایی و سحر انگیز را به فرهنگ و تمدن خود هدیه داده‌اند.

سنه؛ واژه‌ای است در زبان کردی، که به شهرستان سنندج در غرب ایران اطلاق میگردد. تلفظ این واژه در زبان فارسی اندکی مشکل است، چرا که اولین حرف از این کلمه باید به صورت ساکن تلفظ گردد.

اهمیت این بافته‌ها از آن جهت است که هم دارای طرح و نقشه‌های خاص خود هستند و هم تکنیک و شیوه‌ی بافت خاص خود را دارند؛ جمع آمدن این خصوصیات در کنار هم، موجب پدید آمدن تولید و تجارتی مطمئن به طول صدها سال گردید که البته اکنون از این تولید و تجارت، جز افسانه‌ای! برجای نمانده، اما نمونه‌های نابی از هنر این مردمان، در موزه‌های بزرگ دنیا، در معرض دید و تحسین عموم جهانیان است.

در اهمیت این بافته‌ها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

• در منابع مرتبط با قالی و گلیم ایرانی، نمونه‌هایی بسیار زیبا از طرح و نقشه‌هایی با نام ” سنه ” ثبت و ضبط گردیده است که در نهایت ظرافت و استادی بافته‌شده و تصاویر آنها زینت‌بخش کتابهایی است که نتایج پژوهش‌های عاشقان قالی ایرانی در آنها منتشر گردیده‌است.
  در استاندارد شماره 1460 نیز تعدادی از طرح و نقشه‌های سنه ثبت و ضبط گردیده است.
• همچنین در بسیاری از منابع، از یک گره‌ با نام ” گره سنه ” نام برده شده‌است که خاص این مردم بوده و قالی‌های سنه با این گره بافته می‍شده‌اند؛ در تمامی منابع مرتبط با قالی ایرانی از دو نوع گره اصلی نام برده شده‌است : گره فارسی – سنه و گره ترکی.
  به نظر میرسد که مردمان سنه ، دارای یک گره خاص خود بوده‌اند و از آن برای بافت قالی‌های سنتی خود بهره می‌برده‌اند؛ این گره، نوعی گره نامتقارن است.
• چله‌کشی بافته‌های سنه نیز به صورت فارسی انجام می‌گرفته است؛ در این شیوه از چله‌کشی، چله‌دوانی بر روی زمین انجام گرفته و پس از اتمام، بر روی دستگاه قالیبافی منتقل میگردد.
• قالی‌های سنه به شیوه‌ی ” تک پود ” بافته میشوند؛ آنچه از بافته‌های سنتی که با این شیوه بافته می‌شوند، لطافتی حریرگون دارند، چرا که ضخامت نهایی بافته در این شیوه‍‌ی بافت، بسیار کمتر از سایر شیوه‌هاست.
• همچنین است شیوه‌ی بافت گلیم‌های سنتی و دو روی خاص سنه که به نام ” سوجائه‌ی سنه” یا سجاده‌های سنه مشهورند و تقریبا بر خلاف اکثریت گلیم‌ها، هم دارای طرح و نقشه‌های خاص خود هستند و هم از شیوه‍‌ی بافت خاصی بهره میبرند که به طراحان و بافندگان، توانایی خلق نگاره‌هایی با خطوط منحنی را داده‌است

---

بافته‌ی منحصر به فردی از ” سنه ” که دارای امضای طراح و بافنده است، طراح خوش‌ذوق و بافنده‌ی هنرمندِ این اثر، با تلفیق طرح کلاه فرنگ سنه و طرح لچک ترنج، چنین بافته‌ی فریبنده‌ای را آفریده است؛ او در عین آنکه سه ترنج تو در توی طرح سنه را -که استعاره‌ای است از فردوس برین- در مرکز طرح آورده‌است، آب‌راه‌های فرودس را نیز در حاشیه‌ها آورده و حاشیه یا حصاری هفت‌پوش و هفت‌لایه نیز برای فردوس فراهم آورده‌است، او چهار لچگ نیز به چهار گوشه‌ی طرح افزوده‌است که از آنها برای حک امضای خود در بافته، بهره برده است.

اکنون در کناره فرش ایرانی و در حد فاصل حاشیه ها، نوارها یا خط های باریکی، گاه تنها با یک ردیف گره وجود دارد که قالی بافان غرب ایران به آنها آب یا راه می گویند، که یادگاری است از کناری ترین جوی آب شبکه ی آبیاری فردوس ها و راهی که ظاهرا در کنار تمام باغهای ایرانی وجود داشته است.

پژوهشی در فرش ایران-تورج ژوله

طراح و بافنده‌ی هنرمند سنندجی، برای الحاق لچک به طرح، از خطوط منحنی استفاده کرده است که این امر، در کنار استفاده از توری‌بافی‌های منظم ( در قسمت‌های ساده‌بافی ) از خصوصیات تقریبا منحصر به فرد، در تکنیک‌های بافت و تولیدِ گلیم‌های دو روی سنه است؛ نگاره‌های پر کننده‌ی طرح، ماهی درهم است و در حاشیه‌ی طرح نیز، در کنار استفاده از نقوش جانوری که تقریبا در سنه، غیرمعمول است از گلهای هشت پر و مرواریدبافیِ معمول در بافته‌های سنه بهره برده شده است

---

تجاوز و تطاول فرهنگی استعمار در ایران چندان قدیم و بسیط است که حتی در مواردی و در زمینه‌هایی از به یغما بردن ثروتهای طبیعی این سرزمین پیشی گرفته است. فراموش نکنیم که نزدیک به یک قرن پیش از آنکه ویلیام دارسی به فکر گرفتن امتیاز نفت بیفتد و سالها پیش از آنکه بارون دو رویتر امتیاز انحصاری بهره برداری از معادن و ذخایر زیر زمینی ایران را به چنگ آورد، باستانشناسان انگلیسی و فرانسوی به حفاری و خاکبرداری آثار باستانی ایران پرداختند و با بهره گیری از بی خبری و جهل مطلق فرمانروایان قاجار، گنجینه های تاریخ ما را دربست و بلاعوض ( به مفهوم واقعی مفت و مجانی ) به اروپا بردند و به ازای فقر فرهنگی ما، مجموعه های خصوصی و موزه های خود را غنی ساختند. دست‌اندازی تباه‌کننده‌ی استعمار باختری به تمامی آثار و شواهد هویت مستقل و هستی پربرکت تمدن و فرهنگ ایرانی چندان آکاهانه و منظم و سازمان‌یافته شد که همزمان با اوج گرفتن یورش استعماری انگلیس بر ایران در اواخر قرن نوزدهم ملکه ویکتوریا طی فرمانی سفارت انگلس در تهران را موظف ساخت که همه‌ی آثار و نفایس فرهنگی و هنری – از کتابهای خطی و مینیاتور و اسناد تاریخی گرفته تا کاشی و گچبری و درهای چوبی مساجد و بقاع و از اشیاء فلزی و سفالی و زیرخاکی تا پارچه‌ها و دستبافتها و فرشهای کهن – هرچه شد و به هر تمهید از ایران خارج کنند و به انگلستان بفرستند

دستبافهای عشایری و روستایی فارس- سیروس پرهام

---

به طور کلی طرح‌ها و نقشه‌های قالی و گلیم ایران دارای دو سبک اصلی هستند :

• طرح‌های با خطوط منحنی یا طرح‌های گردان
  دارای طرح و نقشه‌های پیچیده و مملو از نگاره‌های با خطوط منحنی و یا پیچش‌ها و حرکات منحنی‌وار در طرح و نقشه هستند. بافت این طرح‌ها بدون نقشه‌ی بافت، بسیار سخت است.
• طرح‌های با خطوط مستقیم یا طرح‌های هندسی یا شکسته.
  از خطوط مستقیم تشکیل شده‌اند. طرح‌های ذهنی باف و عشایری بیشتر در این دسته قرار می‌گیرند

---

جهد شتابزده ی بیشترین فرش شناسان باختری در رمزگشایی نقشهای قالی ایرانی و گشودن طلسم ترکیب خطوط درهم پیچیده اسلیمی و ختایی (  که به ظاهر از هرگونه معنا و مفهومی تهی است و به گفته هاکسلی ” زندگی چون طرح و نقش قالی ایرانی است؛ زیبا ، ولی بی معنی ” ، قصه ای است دراز که به چند دلیل عمده تا کنون راه به جایی نبرده و جز یکی دو تن ، همه در این راه پر پیچ و خم به بیراهه افتاده اند .
اساسی ترین علت ناکامی ، بیگانگی اکثریت عظیم فرش شناسان غربی است از تمدن و فرهنگ ایرانی که نقوش قالی نیز چون دیگر هنرها ، در طول سده ها و بسا که هزاره ها ، از تار و پود پیدا و پنهان همین تمدن و فرهنگ پدید آمده است. تلاش در سنجیدن و باز نمودن نقشمایه های نگارین نا آشنا با ساده اندیشی آغاز گشت که از جهتی زاده ی اعتقاد به برتری تمدن و جهان نگری غرب بود . از پس این پندار ، کلیدهای رمز قالی شرقی به جای آنکه در ژرفنای تمدن کهن خاور زمین جستجو گردد در لابه لای اندیشه های نو یافته ی باختری کاویده شد .
پژوهش در سیر تحولی نماد پردازی مغرب زمین ، جایگزین کندوکاو در اندیشه های رمزی و نمادی و اساطیری مشرق زمین گردید و نمادهای شرقی به قیاس مفاهیم نمادی غربی به سنجش در آمد .
چنین بود که نقش مایه ی بید مجنون ، که در نزد بیشتر مرد م غرب ” بید گریان ” خوانده می شود ، نقشمایه ای پنداشته شد مالامال غم و اندوه و قالیهایی را که این نقشمایه بر آن بود ” فرش عزا ” خواندند و حقنه کردند که برای پوشش قبر و مراسم سوگواری بافته شده است ! هم در این مرحله ی آغازی بود که نگاره های سه گوش سر و گردن تجرید یافته ی جانوران ، ” کلید یونانی ” و ” قلاب ” نام گرفت و نقشمایه ی چهار بازویی میانه ی ترنجهای قالیهای فارس ” خرچنگ ” و ” رتیل ” پنداشته گشت !

مرحله ی دوم کندوکاو را پژوهندگانی آغاز نهادند که سرانجام دریافته بودند که کلید رمز نقشمایه های شرق را نمی توان در فضای فرهنگ غرب جستجو کرد . اما به مصداق حکایت ملا نصرالدین که کلید خانه اش را در جای تاریک کوچه گم می کند و لیکن در گوشه ی روشن دنبال آن می گردد ” چون روشنتر است ” ، اینان نیز راه نزدیکتر و آسانتر و روشنتر را پیش گرفتند و آسیای صغیر و سپس آسیای میانه را نه همان خاستگاه قالیبافی که مهد نقشمایه های قالیبافی پیش از روزگار صفویان برشمردند ( اصحاب پان تورکیسم البته در این میان دستی داشتند )

مرحله سوم هنگامی آغاز  شد که تنی چند، پژوهش ژرفتر و گسترده تر در فرهنگ مشرق زمین را واجب دانستند تا به اصل و منشا این نقوش معمایی نزدیکتر شوند . چون سرزمین هند به سابقه ی استعمارگری اروپاییان ، به غرب نزدیکتر بود آشناتر ، ابتدا شبه قاره ی هند را درنوردیدند و به وجد آمدند و در سیر و سفر سرمستانه چندان دور رفتند که به چین و آیین بودا هم رسیدند .
بسیاری طرح و نقشها که هنرمندان و صنعتگران ایرانی به روزگار سلاطین مسلمان کشمیر در طول سده ی نهم هجری و سپس به همراه همایون پادشاه گورکانی در نیمه های سده ی دهم به هند برده و ترویج کرده بودند مغولی خوانده شد و دست پرورده ی پادشاهان گورکانی .

اما مرحله ی چهارم ” طلسم گشایی ” در فضای پژوهشی خاصی بنیان گرفت که به واقعیتهای تاریخی نزدیکتر بود ، چون تکیه بر پژوهش های گسترده اسلامی داشت . از آنجا که جز قالی پازیریک هخامنشی ، تمامی نمونه های به دسترس افتاده ، پس از اسلام بافته شده بود ، همگی طرح و نقشهای قالیبافی در پرتو اندیشه ها و تعالیم اسلامی به بوته سنجش نهاده شد . دستاورد پژوهشی این مرحله بسیار پربار بود ، ولیکن این عیب را داشت که همه چیز را در تاریخ پس از اسلام می جست ، تو گفتی که قالیبافی پس از اسلام پدیدار گشته و پیش از آن هیچ نبوده است.

مایکل هیلمن در سر آغاز فصل چهارم از کتاب قالیهای ایرانی این نظریه ی کهنه را که تا چند دهه ی پیش قالی شرقی را در زمره ی صنایع دستی تزیینی و مصرفی قرار می داد و جایگاهش را فروتر از آثار هنری می دانست بار دیگر مردود می شمارد . او با استدلال منطقی و با شاهد آوردن نظریه پردازانی چون اریک شرودر و سید حسین نصر ثابت می کند که طرح های قالی ایرانی هر چند به قیاس ماهیت انتزاعی خود، دربردارنده و برانگیزنده ی خاصیتهای زینتی و آیینی است، اما ” بیان و نمایش یک فرهنگ خاص و جهان نگری خاص” است که پس از اسلام بیش از پیش ماهیت رمزی و نمادی یافته و لاجرم پیچیدگی خطوط طراحی و فراوانی نقشمایه ها را غایتی نیست، بلکه آنچه از آشفتگی منظم تکرار نقشمایه ها خواسته شده ، رسیدن به وحدت است از کثرت .

پژوهشی در فرش ایران- تورج ژوله ( به نقل از سیروس پرهام )

در مقدمه استاندارد 1460 آمده است:
” بدليل شكل خاص اين پديده، تشخيص مرز صنعت و سنت در آن بسيار مشكل است و با وجود اينكه فرش بعنوان يك كالاي صنعتي نقشي قابل توجه در اقتصاد كشور ما دارد اطلاعات مدون علمي و فني درباره اين پديده صنعتي بسيار كم است“
طرح چنین موضوعی در این استاندارد، نشان از اهمیت بالای آن دارد، اما متاسفانه و پس از گذشت نیم قرن از تدوین این استاندارد و اشاره به این مشکل، این موضوع همچنان یکی از اساسی ترین و مهمترین مشکلات حوزه ی فرش و صنایع دستی است و همچنان مسئولین و متولیان بزرگوار فرش و صنایع دستی ایرانی سردرگم میان صنعت و سنت!!

در تمامی منابع مرتبط با فرش و گلیم ایرانی، از این مفاخر ملی ایرانی در کنار هم نام برده شده است؛ در هم تنیدگی و ارتباط این دو با هم چنان است که یکی بدون دیگری ناقص و ناتمام است، آنکه خامه ای را در خم رنگرزی با رنگهای زیبا و سحرآمیز رنگرزی مینماید، خود نمیداند که فردا روز، این خامه، با دستانِ هنرمندِ کدام بافنده، به فرش یا گلیم تبدیل خواهد شد.

سردرگمی در این حوزه چنان ریشه دوانده که فرش به وزارت محترم صمت سپرده شده و گلیم به وزارت محترم میراث فرهنگی!! به حمدالله وزارت محترم صمت در اقداماتی اساسی و بنیادین! نسبت به تقویت بخش صنعتی فرش اقدام نموده و با توسعه و تقویت صنایع فرش ماشینی، عملا بخش سنتی و دستباف فرش ایرانی را به نابودی کشانده و از اساس مشکل را حل فرموده است!!!
از سوی دیگر وزارت محترم میراث فرهنگی نیز گلیم سنتی و اصیل ایرانی را در ردیف صدها و صدها نوع صنایع دستی دیگر رده بندی نموده و این صنعت فاخر، اصیل و سنتی ایرانی را عملا به فراموشی سپرده است.

یکی از تفاوتهای بنیادین و اساسی میان فرش ماشینی و فرش دستباف و سنتی، خامه‌ی پشمی استفاده شده برای بافت است؛ نخ پشمی مورد استفاده برای بافت فرشهای سنتی و دستباف، از پشم چیده شده از حیوان زنده، ریسیده شده و مورد استفاده قرا ر میگیرد، اما پشم استفاده شده در قالی های ماشینی، پشمی است که از کارخانه های دباغی و از حیوان مرده به دست می‌آید.
آنچه که به عنوان نقطه قوت دستبافهای سنتی و اصیل عنوان میگردد مربوط به همین نکته‌ی به ظاهر ساده است چرا که جلا، درخشندگی و ثبات رنگ، همچنین دوام و قوام قالیهای سنتی دستباف، مربوط به استفاده از پشم حیوان زنده است.

استان کردستان همواره به عنوان یکی از اقطاب دامداری و دامپروری در ایران مطرح بوده است؛ دشتهای وسیع و پهناور، دامهایی با نژادهای اصیل و با پرورشی آسان و اقتصادی، مردمان نجیب و سخت کوش و… از جمله‌ی پتانسیل های استان عزیز و زیبایمان برای دامداری و دامپروری است. طبعا در چنین استانی و با چنین پتانسیل هایی، پشم گوسفندی باید یکی از فراورده های دامی مرغوب و مناسب برای توسعه و پیشرفت در چنین صنعتی باشد،

با تمام این تفاسیر و تفاصیل در مورد مزایا و فواید و … فرش و گلیم و اصل و اصول و سنت و صنعت و… آیا معاونت محترم اقتصادی استان کردستان، نگاه ویژه ای به این بخش داشته اند ؟ آیا در حوزه‌ی فرش و صنایع دستی، به عنوان یکی از بارزترین مصادیق ” اقتصاد مقاومتی ” نگاهی ویژه و تلاشی جهادی وجود داشته است؟

دوره آموزشی زنجیره ارزش راهبری در وزارت کشور

به نظر میرسد که با تصویب طرح های مختلف و خوبی همچون طرح‌های زیر مجموعه‌ی ” زنجیره های ارزش راهبردی ” در وزارت محترم کشور، چنین نگاهی وجود داشته است زیرا که، تبدیل به طرح شده و حتی تصویب و ابلاغ نیز گشته است!! شاید سپس، و احتمالا در گرماگرم کار و کوشش و تلاش‌های جهادگونه برای تحقق اهداف طرح! نگاه ویژه و صد در صدی، تبدیل به نیم نگاه و 25% نگاه و 12.5% نگاه و 6.25% نگاه و … شده و اکنون نیز احتمالا همچنان در حال نزول!!!

اشتغال زاییِ هدفمند و پایدار از نتایج مهم زنجیره ارزش راهبردی است

در تولید فرش و گلیم سنتی و اصیل، مواد اولیه، ابزارآلات کار و نیروی انسانی ماهر باید در کنار تامین مکان مناسب، پشتیبانی علمی – فنی و تامین بازار فروش مناسب، به کار گرفته شود تا تولید و تجارتی پدید آید که ضامن صدها شغل پایدار باشد؛ ” زنجیره ارزش دام سبک ” و ” زنجیره ارزش فرش دستباف ” دو زنجیره از مجموعه طرح‌های ” زنجیره‌های ارزش ” هستند، که طرح و اجرای آنها در کنار هم، میتواند منجر به ایجاد اشتغال پایدار در حوزه‌ی فرش و گلیم دستباف و سنتی گردد.

با توجه به برگذاری دوره “دوره آموزشی زنجیره ارزش راهبری در وزارت کشور ” در تیرماه 1402، این زنجیره‌ها حدود یکسال است که در حال کار و فعالیت هستند، همچنین با توجه به بیانات وزیر محترم کشور در اردیبهشت ماه 1403 ” اشتغال زاییِ هدفمند و پایدار از نتایج مهم زنجیره ارزش راهبردی است ” میتوان پرسید که ایا اجرای دو طرح فوق‌الذکر در استان کردستان – با توجه به پتانسل‌های فراوان استان – منجر به ایجاد اشتغال هدفمند و پایدار گشته است یا اینکه اشتغال هدفمند و پایدار نیز به سرنوشت نگاه ویژه و صد در صدی!! دچار گشته است؟!
در کنار فرش و فرشبافی، گلیم بافی کردستان و خصوصاَ شهر سنندج نیز یکی از هنر-صنعتهای فاخر، اصیل، و درآمدزای این مردمان بوده‌است؛ آیا چنین زنجیره‌هایی در اداره‌کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان کردستان نیز تعریف، ابلاغ و اجرا گشته و آیا منجر به اشتغال هدفمند و پایدار در حوزه‌ی صنایع دستی نیز گشته است؟

خوشبختانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج در حرکتی جهادگونه! نسبت به تاسیس و راه‌اندازی ” سرای نوآوری صنایع دستی و گردشگری ” در اردیبهشت 1400 اقدام نموده و امید است که این سرا و فعالیتهای آن، موجب توسعه و اعتلای صنایع دستی شهر سنندج و استان کردستان گردد!

در مبحث استاندارد 1460 آمد که حتی در این استاندارد نیز که نیم قرن قبل تدوین گشته است، از عدم ارتباط دانشگاه‌ها و محافل آکادمیک با بازار و محافل تجاری به عنوان یکی دیگر از مشکلات اساسی در حوزه فرش و صنایع دستی نام برده شده است، متاسفانه بعد از گذشت نیم قرن از طرح این موضوع، مشکل همچنان به قوت خود باقی است و کسی را یارای حل آن نیست!

به نظر میرسد که تاسیس ” سرای نوآوری صنایع دستی و گردشگری ” در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج در همین راستا بوده باشد و اگر در این سرا فعالیتی صورت میگرفت!! به احتمال زیاد مورد توجه فعالین بازار نیز قرار می گرفت، جدای از این موضوع که ظاهرا تاسیس چنین موجودی! تا این تاریخ هیچگونه خروجی علمی و یا عملی در زمینه صنایع دستی نداشته است، مطالعه‌ی اهداف و وظایف این سرا نیز به نوبه‌ی خود جالب و پر از نکات آکادمیک!! است.

” سرای نوآوری شامل فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه‌ می‌شود که فضای تبادل، تعامل و کارآفرینی را به وجود می‌آورد و به انسجام‌دهی روند ایده تا محصول کمک می‌کند. هدف از سراهای نوآوری ایجاد اکوسیستمی برای تمام بازیگران زیست‌بوم کسب‌وکار دانش‌بنیان در قالب یک مجموعه واحد است. در سرای نوآوری کلیه عوامل کسب‌وکار دانش‌بنیان گرد هم می‌آیند تا اکوسیستم استارت‌آپی چابک و باکیفیتی راه‌اندازی شود.”

سرای نوآوری صنایع دستی و گردشگری

مسئول بزرگوار و محترم سرا، کسی به شما عرض نکرد که این سرا به جهت تعامل دانشگاه و بازار تاسیس گشته و اولین و ضروری‌ترین عامل شکل‌گیری و پایداری این رابطه، تعامل و گفتگو به زبانی قابل فهم و درک است؟! آیا پس از گذشت سه سال از راه‌اندازی این سرا ” اکوسیستمی برای تمام بازیگران زیست‌بوم کسب‌ و کار دانش‌بنیان در قالب یک مجموعه واحد ” ایجاد فرموده‌اید؟!!!
 آیا در طول این سه سال، یک مورد ” نوآوری فناورانه ” !!! در حوزه‌ی صنایع دستی به ثبت رسانیده اید؟!!
جز اشغال مکانی با خصوصیاتِ ” یک فضای مناسب در بهترین منطقه و خیابان سنندج و تعمیر و باز سازی آن ” و البته ارایه‌ی اهداف بلندپروازانه و وظایف کلی و بی سر و ته، در یک صفحه از سایت اینترنتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج !! ؛ فعالیتی در جهت تحققِ”ایجاد زمینه مناسب برای بروز خلاقیت و بستری برای رشد و پرورش ایده‌های نو بر مبنای دانش“! در صنایع بومی و سنتی داشته اید؟ اصلا در زمینه صنایع دستی فعالیتی داشته‌اید؟!

مهرزاد درافشانیان
رئیس هیات مدیره