اندرزنامه، آییننامه، ارشادنامه، آیینه شاهی، نصیحهالملوک، تحفهالملوک و… عنوان نوشتههایی است که توسط فقیهان، وزیران، فیلسوفان، امرا، عرفا و… نوشته مىشدند؛ بعدها و به واسطهی کتاب گرانقدر “سیاستنامهی نظامالملک” این دست نوشتهها، عموما سیاستنامه خوانده شدند.
“سیرالملوک” یا سیاستنامه یا پنجاه فصل را میتوان مشهورترین کتاب نظامالملک دانست؛ او در این کتاب میگوید که به دستور ملکشاه سلجوقی کتابی را تألیف کرده که در سلامت انشاء و روشنی مطلب و تنوع موضوع در میان کتابهای فارسی کمنظیر است. آنچه باعث ماندگاری این کتاب گردیده، این است که نویسنده نه تنها با بیانی شیوا و رسا، اصول حکومت، حکومتداری و سیاست را اعلام میکند بلکه آنها را _ با توجه به وزارت سی ساله در دستگاه دو سلطان مقتدر سلجوقی _ عملا آزموده است و در کنار بیان اصول و قوانین خشک، مثالهایی تامل برانگیز و جالب را نیز در قالب حکایاتی شیرین و خواندنی نقل میکند.
از میان مهمترین کتابها و رسالههای سیاستنامه، میتوان به عناوین زیر اشاره کرد:
مکاتب رشیدی
مجموعهای از نامهها و فرمانهای خواجه رشیدالدین فضلالله همدانى به حاکمان، امیران و فرزندانش؛ که شامل اندرزهایی در باب حکومت و حکومتداری است. خواجه رشیدالدین فضلالله بن عمادالدوله ابوالخیر بن موفقالدوله عالی همدانی مورخ، دانشمند، سیاستمدار، نویسنده و شاعر توانای قرن هفتم است. او وزیر دو ایلخان مقتدر، غازان خان و اولجایتو یا سلطان محمد خدابنده بود. او نیز همچون خواجه نظامالملک اقدام به ایجاد و احداث یک مرکز بزرگ علمی و آموزشی کرد. جامعالتواریخ، لطایفالحقایق، الاحیاء و الاثار، الرساله السلطانیه، مفتاح التفاسیر و… نمونههای دیگری از تالیفات این سیاستمدار و دانشمند بزرگ همدانی است.
قابوسنامه
«قابوس نامه» اثر عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن وشمگیر بن زیار است؛ او این کتاب را در قالب اندرزنامه یا پندنامه، خطاب به فرزندش گیلانشاه نوشتهاست. عنصرالمعالی از امیران و شاهزادگان خاندان زیاری بوده که در قرنهای چهارم و پنجم هجری، در شمال ایران امارت و حکمرانی داشتهاند.
نصیحتالملوک
کتابی است از امام محمد غزالی که آن را در قرن ششم هجری به سلطان سنجر سلجوقی تقدیم کرده و آداب کشورداری و مردمداری را در آن بیان کردهاست.
تحفهالملوک
رساله ای در آداب ملوک است از علی بن ابی حفص بن فقیه محمود اصفهانی؛ که در قرن هفتم تألیف شده است.
نصیحت نامه شاهی
کتابی است در پند، اخلاق، حکمت و عرفان گه توسط حسین بن حسن خوارزمی از عارفان، نویسندگان و شاعران قرن هشتم و نهم هجری نوشته شده است.
چندی پیش و طی یاداشتی با عنوان ” قاذی القذات مکتبخانه”، که در روزنامه وزین روژان (شماره 922 -شنبه 27 مرداد 1403 ) منتشر گردید، گزیدهای از میان صدها شیرینکاری، که با هنرمندی تمام، توسط قاضی شارحان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج به ثبت رسیده است، یادآوری گردید. بعد از انتشار قاذی القذات، ریاست وقت دانشگاه ضمن اظهار ناراحتی از انتشار آن مطلب، از نامفهوم! بودن آن نیز گله فرموده و اظهار داشتهاند که « بنده پس ازچندین بار مطالعه، از این نوشته سَر دَر نیاوردم.»!!
چنین اظهاراتی را میتوان با ارفاق از یک مقام دانشگاهی قبول کرد، چرا که دانشگاه محلی علمی است و از اساتید و مقامات انتظار نمیرود چنان با رسانههای عمومی اخت و الفت بندند که تمام مطالب این رسانه ها را دنبال کرده و سعی در تجزیه و تحلیل آنها داشته باشند.
اما این اظهارات از رئیس یک نهاد علمی، غیر قابل قبول است چرا که مقام ریاست در یک نهاد علمی، جدای از وظایف علمی، وظایف دیگری نیز بر عهده دارد که لازمه ی تمشیت آنها! اطلاعاتی اولیه از اوضاع پیرامونی است! اگر خدای ناکرده و زبانم لال، فرض را بر نفهمیدن موضوع بگذاریم، آیا از خلال آن نوشته نفهمیدید که موضوعات و اتفاقات ذکر شده در رابطه با دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج است؟! آیا در شرح وظایف شما نیامدهبود که پاسخی به شاکیان دهید؟ آیا سخت بود که به ریاست محترم، بزرگوار و مادامالعمر!! دفترتان بفرمایید که این زباندراز را احضار کن تا خودش شرح دهد که چه می گوید، ما که نفهمیدیم این چی میگه!!
متأسفانه گلهی شما به جا نبود، زیرا شاکی، قبلا دوبار به حضور مبارک مشرف شده و یکبار موضوع را با اسامی واقعی برای شما شرح داد و در بار دوم پیگیر نتیجهی شکایات شماره 1403000606 و شماره 1403000607 و شماره 1403000608 بازرسی منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی در همین موارد گردید. درهر دو جلسهی خصوصی، شما هیچ جوابی نداشتید!! و چون جوابی نداشتید، مجبور شدید که خود را ساکن کوچهی علیچپ جلوه داده و …
به هر حال از آن رئیسِ میمون با اقدامات نامیمون!! انتظار میرفت که آشنایی بیشتری با فضای رسانهای داشته و مطالب منتشره در رسانههای عمومی را با حساسیت بیشتری دنبال نماید چرا که ایشان سالها متولی فرهنگ و هنر کردستان بوده است!!
شاید هم سالها دوری از فضای رسانه و فرهنگ و هنر با شما چنان کرد که منصب عکاسی در خبرگزاری فرهیختگان را به شخصی سپردهاید که علمش در عکاسی مانند هنرش است در نواختن “دوو زهله”!!! و همین است که در همهی این موارد، صدا از سنگ درآمد، از روابط عمومی عریض و طویل دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، درنیامد!!!
احتمالا میکروب کجفهمی چند سالی است که در میز و صندلی مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج لانه کرده و لاجرم جناب اسبق به این بیماری لاعلاج گرفتار شده و از ایزد منان خواستار شفای عاجل تمامی بیماران عالم هستیم.
مسکن و سرپناه یکی از اولین نیازها و احتیاجات هر انسانی است و با توجه به روابط حسنهی میان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج و اعضای محترم شورای شهر سنندج، از شما انتظار میرفت که در راستای حل مشکل مسکن کارکنان این واحد دانشگاهی اقدام درخوری انجام داده تا مرهمی بر یکی از مشکلات مهم و اساسی کارکنان دانشگاه باشد. اما متأسفانه شما هم راه سلف خود را ادامه داده و به جای استفاده از این روابط حسنه در جهت حل مشکلات کارکنان، به مدیریت نمایشی و ویترینی پرداخته و با تشکیل بیمورد و بیفایدهی چندین! تعاونی مسکن در واحد، کارنامهای بدون عمل از خود به جای گذاشتید! کاش در ازای استخدام یکی از اعضای شورای محترم شهر، کاربری زمینهای دانشگاه را تغییر میدادید!!!
برخوردتان با “تعاونی مصرف کارکنان و اعضای هیات علمی” و لطائف الحیلی که کارسازی کردید، بماند به عبرت برای آیندگان!!!
البته دور از انصاف است که پیشرفتهای صورت گرفته در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج نادیده گرفته شود و زحمات ریاست محترم کمیته دادرسی واحد سنندج در حذف نامهنگاریها و کاغذبازیهای بیفایده، دیده نشود و ارج نهاده نشود!! بحمدالله با زحمات ریاست محترم این کمیته، امور مربوط به صدور تفهیم اتهام و تشکیل جلسه و صدور حکم و… به سادگی حذف شده و ایشان به اجرای مستقیم حکم، با مشت و لگد روی آوردهاند!!
نمونه طراحی دوره سلجوقی
نظام الملک یکی از نوابغی است که توانست به عنوان وزیر دو سلطان مقتدر سلجوقی، نه تنها وسعت مرزهای ایران را از غرب به شام و مدیترانه و از شرق به ماوراءالنهر و جیحون برساند که فرهنگ و تمدن ایرانی را نیز در این گسترهی عظیم، احیا کند و اشاعه دهد و موجب رهایی آن از سلطهی خلفای عباسی گردد.
برجهای خرقان-ایران
در قرن پنجم قمری و در سال (429 ق / 1037 م) امپراتوری سلجوقیان توسط طغرل بیک، بنیانگذاری شد. حدود یکصد سال قبل و در سده چهارم هجری، اقوام سلجوقی به فرماندهی سلجوق بن دقاق، از استپهای آسیای مرکزی در شمال شرق ایران، به سرزمینهای جنوبیتر در مجاورت خراسان مهاجرت کرده و سپس در شهر جند واقع در قزاقستان کنونی مستقر شدند.
قلمرو امپراتوری سلجوقی
در این محل، سلجوق درگذشت و خانواده و پیروان او به اسلام گرویدند. سلجوق دارای سه یا پنج پسر بوده است که معروفترین آنها اسرائیل، موسی یبغو و میکائیل هستند. امپراتوری سلجوقیان توسط طغرل فرزند میکائیل پایه نهادهشد. این امپراتوری، پس از غلبه بر مدعیان داخلی و تحکیم پایههای سلطنت، نقش کلیدی و اساسی در جنگهای صلیبی به قصد اشاعه دین اسلام داشت.
رباط ملک – ازبکستان
دیوانسالاران و دبیران ایرانی، نقشی مهم و اساسی در تشکیل یک حکومت متمرکز و تحکیم پایههای سلطنت سلجوقیان داشتند؛ ایرانیان در این دوره، اقدامات مهمی در جهت احیای فرهنگ و تمدن ایرانی انجام داده و سلطهی خلفای عباسی بر فلات ایران را به کمترین حد خود رساندند. ضعف دستگاه خلافت عباسی در ایران به واسطهی اقدامات سلسلههای آلبویه، صفاری، سامانی و… شروع، و با تسخیر مجدد بغداد توسط طغرل سلجوقی، دستگاه خلافت به دست نشاندهای از سلجوقیان بدل شد.
مناره جم- افغانستان
احیای زبان فارسی به عنوان زبان دیوانی و حکومتی، احداث شهرها، راهها، مدارس، مساجد، کاروانسراها، بناهای عامالمنفعه و توسعه و اشاعهی هنرهای ایرانی_اسلامی، از اقداماتی است که در این دوره انجام شد. همچنین مهاجرت گسترده اقوام سلجوقی، به مناطق استراتژیک مرزی با روم شرقی یا امپراتوری بیزانس، در این دوره آغاز شده و پس از جنگ ملازگرد به اوج خود رسید.
ملازگرد منطقه ای زیبا با کوهستانهایی سر به فلک کشیده و دشت و ییلاقهایی دلنشین است که محل زندگی کردان کرمانج و زازا است. در میانه قرن پنجم هجری و در بهار سال (463 ه.ق/ 1071 م) در این محل، سپاه بیزانس از سپاه سلجوقی شکست سختی خورد و مقدمات تشکیل سلجوقیان غربی یا سلجوقیان روم فراهم شد.
قلمرو امپراتوری سلجوقی
رکنالدین ابوطالب طغرل بن میکاییل بن سلجوق ( 429-455ق)
ابتدای سلطنت سلجوقیان را باید با خطبه سلطنت برای رکنالدین ابوطالب طغرل بن میکاییل بن سلجوق در تاریخ شوال 429ق در نیشابور دانست. دو سال بعد و در سال 431ق در راه مرو به سرخس و در شهری به نام دندانقان، طی جنگی به همین نام، با شکست مسعود غزنوی، باعث انقراض سلسله غزنویان شد و با تسخیر تمام خراسان، سلسله سلجوقیان را تاسیس نمود. وی سرانجام در رمضان 455ق بعد از 26 سال سلطنت در سن هفتاد سالگی در شهر ری درگذشت.
برج طغرل-ری-ایران
عضدالدوله محمد آلپ ارسلان بن چغری (455-465ق)
پس از طغرل، آلپ ارسلان به سلطنت رسید او فرزند چغری بیک، برادر طغرل بود و از دوران نوجوانی شاگرد خواجه نظامالملک بوده و تحت آموزش او قرار داشت. آلپ ارسلان در ابتدا وزارت را به عمیدالملک کندری سپرد. اما بعد از مدتی او را به قتل رساند و وزارت را به خواجه نظامالملک طوسی سپرد.
جنگ ملازگرد در سلطنت آلپ ارسلان رخ داد و شکستی سهمگین بر سپاهیان روم شرقی به فرماندهی قیصر رومانوس دیوجنیس ( ارمانوس)، تحمیل شد.
مدرسه اینچه مناره یا مناره باریک-قونیه-ترکیه
جلالالدوله معزالدنیا و الدین ابوالفتح ملکشاه بن آلپ ارسلان – ملکشاه «485 – 465 ق »
ملکشاه پسر آلپ ارسلان بعد از مرگ پدرش و به کمک خواجه نظامالملک به کرسی سلطنت نشست. او توانست سرزمینهای تحت اشغال سلجوقیان را گسترش دهد و سرحدات ایران را به مرزهای دوران حکومت هخامنشیان برساند. سمرقند، انطاکیه، عراق عرب، گرجستان، ارمنستان، آسیای صغیر، شام و… مناطقی هستند که در دوران ملکشاه و طی جنگهای او و سپاهش با فاطمیون مصر و امپراطوری روم شرقی، به متصرفات ملکشاه اضافه شد.
با گسترش حکومت سلاجقه و وسعت مملکت، ملکشاه کشور را به ایالات و ولایات مختلف تقسیم کرده و هر ولایت را به یکی از شاهزادگان یا امراء سپرد. او در سال465ق/ 1073م، آناتولی و مناطقی را که پس از جنگ ملازگزد از امپراطوری بیزانس متصرف شد به سلیمان پسر قتلمش سپرد و سلسله “سلاجقه روم” را به وجود آورد.
محمد بن ملکشاه سلجوقی ( 474-511ق )
او آخرین پادشاه سلجوقی است که تقریبا بر تمام تصرفات این سلسله حکومت کرد. او متصرفات شرقی امپراتوری را به برادرش سلطان سنجر بخشید و خود بر مناطق غربی سلطنت کرد. هر چند که قبلا، سلطان سلیمان توسط ملکشاه یکم، سلطان سلجوقیان روم شده بود.
مسجد و مدرسه امام-اصفهان-ایران
وزیر کبیر، خواجه بزرگ، تاجالحضرتین، قوامالدین، نظامالملک، اتابک، صدرالاسلام و رضیامیرالمؤمنین، در حدود سی سال، وزیر دو شاه مقتدر سلجوقی، آلپ ارسلان و ملکشاه بود؛ او علاوه بر اینکه وزیری دانا و با تدبیر بود، دانشمندی یگانه، سیاستمداری زیرک و نویسندهای توانا نیز بود.
آرامگاه خواجه نظامالملک-اصفهان-ایران
یکی از ماندگارترین خدمات خواجه، ایجاد و احداث مدارس نظامیه بود. این مدارس در شهرهایی چون نیشابور، بغداد، موصل، بصره، شیراز، اصفهان، گرگان، آمل، مرو، هرات و بلخ دایر شد و بزودی در شمار مهمترین مراکز علمی جهان اسلام قرار گرفت. خواجه نظامالملک بیست سال در نظامیه نیشابور به تدریس پرداخت و شاگردانی چون امام محمد غزالی تربیت کرد.
خواجه نظامالملک سیاستمداری زیرک و نویسندهای توانا بود؛ او تجربههای خود را در کتاب گرانبهای سیاستنامه و در قالب داستانهایی دلنشین، عبرتآموز و زیبا به رشته تحریر درآورده و برای آیندگان به میراث نهادهاست. مطالعه این کتاب بر هر دولتمرد و مدیر و مسئولی واجب است، البته اگر حوصله! و وقت داشتهباشد. از جمله داستانهای تاملبرانگیز و زیبای این کتاب، داستان ” بهرامگور و سگی بر دار کرده ” است در فصل چهارم با عنوان” اندر احوال عمال و بر رسيدن پيوسته از حال ایشان و وزرا “
این داستان زیبا را در این لینک میتوانید مطالعه کنید
سالهای مدیدی است که درآمدزایی غیر شهریهای مورد تاکید و تصریح تمامی روسا و معاونین محترم دانشگاه آزاد اسلامی بوده و واحدهای دانشگاهی در سرتاسر کشور، موظف به ارائه طرحها و برنامههایی در جهت درآمدزایی غیر شهریهای هستند.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج با امکانات منحصر به فرد سخت افزاری و نرم افزاری، یکی از واحدهایی است که میتوانست با مدیریت یکپارچه و برنامهریزیهای کوتاه و بلند مدت، نسبت به کسب درآمد غیرشهریهای اقدام نماید؛ مرغداری ده هزار قطعهای و تمام اتوماتيک، گاوداري صنعتی شیری، کارگاه تولید لبنیات پاستوریزه، استخر پرورش ماهی، مجموعه ورزشی با امکانات عالی و مجهز به دستگاه کارتخوان! و شماره حساب اختصاصی! مرکز معاینه فنی، کارواش و… از جمله امکانات سختافزاری و دسترسی به اساتید بزرگواری که مجهز به آخرین علوم و فنون روزگار هستند نیز از جمله امکانات نرمافزاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج است که متاسفانه در سایهی بیتدبیریِ مدیران دانشگاه، بیامیدی حتی به سختافزارها هم نفوذ کرده!! و این امکانات، بهرهوری چندانی برای این واحد دانشگاهی نداشتهاند.
قلم مقدس است و آلودن آن به نام بردن از اشخاص فرومایه، جایز نیست، اما عملکرد، جایگاه و منصب مدیریتی قابل نقد است، خصوصا آنکه، تازه منصوبی باعملکردی مشعشع در سالهای پیشین، اکنون به همان پست پیشین گمارده شده و سرنوشت و آیندهی هزاران نفر، به دستانِ بیکفایت و چسبناک!! او سپرده شده و انگار نه انگار که: آزموده را آزمودن خطاست!
دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج یکی از واحدهایی است که انواع و اقسام رشتههای مدیریت، حتی در مقطع دکتری در آن دایر است و اساتید بزرگوارِ گروه مدیریت، سالهاست که مدیران متخصصی را تعلیم داده و تربیت کرده اند. اما متاسفانه در این واحد دانشگاهی قحطالرجال بروز کرده و جناب قاذیالقذات دوباره به کار گرفته شده است. جا دارد که در کنار گرایشهای رنگارنگ مدیریتی، یک گرایش تحت عنوان ” مدیریت میز و صندلی ” در این واحد دانشگاهی دایر گردد و مدیریت گروه آموزشی آن نیز به همین تازه منصوب داده شود تا تجربیات خود را در مدیریت میز و صندلی در اختیار آیندگان بگذارد!!
آخر کدام خسروی را در تاریخ سراغ دارید که با گزارشِ کیمیاگری متوهم و تاییدِ شیرینعقلی منسوب به مسجد الرفاعی، یک آدم دو متری را با مقادیر معتنابهی ریش و پشم به جرم بدحجابی به دادگاه بسپارد؟!!
آخر کدام خسروی را در تاریخ سراغ دارید که تا به جاه و مقام رسیده باشد، به جای آنکه به فکر رعیتِ بدبخت بیچاره و رتق و فتق امور آنان باشد، قبل از هر کاری، به فکر جیره و مواجب و مانده مرخصیهای خودش باشد؟!
آخر کدام خسروی، نان یکی از رعایا و خانواده اش را، بدون هیچ سند و مدرکی، برای سه سال قطع میکند؟!
به نظر میرسد که اعضای محترم کمیته انتصابات دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج موقتا دچار فراموشی شده و شیرینکاریهای جناب قاذیالقذات را از یاد بردهاند که قاذیالقذات با کولهباری از تجربه در شیرینکاریهای مدیریتی!! دوباره به همان منصب برگزیده شده و روی صندلی مربوطه نصب گردیده است!
ظاهرا اعضای محترم هیات امنا هم از یاد بردهاند که این تازهمنصوب! سالها قبل، با بوق و کرنا “مرکز معاینه فنی” و “کارواش” به جهت درآمدزایی افتتاح کرد و البته آن دو مرکز، تاکنون و بعد از گذشت سالها، هنوز درآمدی نزاییدهاند!!!
استاندار محترم کردستان، یکی از اعضای هیات محترم امنای دانشگاه آزاد اسلامی کردستان است؛ احتمالا بزرگواران در هیات امنا، توجهی به داستان بهرام گور نکرده و به جای بر دار کردن متخلف، او را دوباره در همان منصب، نصب کردهاند!!! چنین کاری در دانشگاه، تایید شده، اما لطفا این کار را در سایر اموراتِ استانِ کردستان نکنید و اگر دار مجازاتی برای متخلفان بر پا نمی کنید، حداقل آنان را شغل نیز نفرمایید!!!
مهرزاد درافشانیان
رئیس هیات مدیره
The Metropolitan Museum of Art
The Art of the Seljuqs of Iran (ca. 1040–1157)
مسجد «نظامیه» در آفریقای جنوبی – معاصر
با سلام و عرض ادب.
مطالب مندرج و نوشته شده بسیار مفید و آموزنده است چراکه دانستن پیشینه تاریخی و فرهنگی از فاکتورهای مهم برای شناسایی ضععف ها و قوتهاست که از این دستاورد می توان برای ایجاد جامعه ای مستعد رشد و شکوفایی استفاده کرد.
عرض سلام و ادب.
از لطف شما ممنونم .
برای من مایه خوشحالی و افتخار است که این نوشته ی طولانی را با چنین ریزبینی و نکته سنجی قابل تحسینی مطالعه فرموده اید. اما کاش آنکس که چنان خسروی را چنین منصبی فرمود، همچون شما بود و به عبرت از تاریخ باور داشت!